Nie pozwól by cierpiało

Fizyczny i psychiczny wymiar bólu przewlekłego u zwierząt

na podstawie materiałów z konferencji „Ból, lęk, depresja, a emocje i zachowanie – aspekty praktyczne w praktyce weterynaryjnej i pracy behawiorysty zwierząt”, dr Robert Falconer – Taylor, mgr Andrzej Kłosiński, 20 października 2017, Łódź

Ból (łac. dolor; gr. algos, odyne) – według definicji Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu subiektywnie przykre i negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne, powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę (tzw. nocyceptywnych) lub zagrażających ich uszkodzeniem. Ból jest odczuciem subiektywnym, dlatego jest nim wszystko to, co chory w ten sposób nazywa, bez względu na obiektywne objawy z nim związane.

(Wikipedia)

 

Biorąc pod uwagę aspekty fizjologiczne, przekazywanie informacji o bólu do mózgu odbywa się za pomocą „szlaków” zbudowanych z włókien nerwowych. Część z włókien która je buduje, odpowiada za przekazywanie szybkich informacji – co i gdzie boli, część pozwala na zapamiętanie okoliczności w których zabolało. Przy uszkodzeniu tkanek dochodzi do  wydzielenia substancji odpowiadających za stan zapalny, które dodatkowo powodują zwiększoną wrażliwość okolicy. Gdy boli przewlekle, w organizmie pojawiają się zmiany w obrębie rdzenia kręgowego (w obrębie włókien nerwowych i połączeń pomiędzy nimi) doprowadzając do nadwrażliwości – sytuacji w której ból staje się chorobą.

BÓL OSTRY jest potrzebny – pozwala przeżyć, uniknąć uszkodzenia ciała, lub je ograniczyć, stymuluje również zdrowienie.

BÓL PRZEWLEKŁY nie jest po postu długo trwającym bólem ostrym. Zawsze jest zjawiskiem niepożądanym, powodującym zmiany w układzie nerwowym i wywołującym stres. Zakłóca rytm snu i czuwania, zwiększa czujność, utrudnia uczenie się, obniża chęć do zabawy, zmniejsza ilość zachowań pielęgnacyjnych, obniża apetyt. Przewlekły ból zwiększa również ryzyko zachowań agresywnych względem innych osobników, przedstawicieli innych gatunków, zmniejsza zdolność do akceptowania ludzi, w tym dzieci.

Ból przewlekły może mieć różne aspekty: motoryczny, sensoryczny, emocjonalnym i kognitywny.

MOTORYCZNY WYMIAR BÓLU

Na podstawie zmian w zachowaniu dostrzeganych przez właściciela, lub lekarza, możemy podejrzewać, że zwierzę odczuwa ból i cierpi. Problemem w zaobserwowaniu objawów bólu przewlekłego, jest ich powolne tempo narastania i wygasania w czasie. Często trwające tygodniami, miesiącami objawy, mogą nie zostać zauważone lub mogą zostać zakwalifikowane jako oznaki naturalnych procesów starzenia się organizmu.

Aby pomóc właścicielom zwierząt ocenić ból u psów i u kotów, opracowano jego behawioralne wskaźniki  (Lindley and Watson, 2010). Każdy pies, kot, ma swoje wzorce zachowania, przyzwyczajenia, nawyki, stąd też oceny dokonuje się indywidualnie przy ścisłej współpracy pomiędzy lekarzem i opiekunem.

WSKAŹNIKI BÓLU PSA to m.in.:

  • chęć (gotowość) do ruchu (zwiększona/zmniejszona)
  • zapał do zabawy (większy/mniejszy)
  • chęć do podróżowania samochodem (większa/mniejsza)
  • czas spędzony z opiekunem (więcej/mniej)
  • tolerancja na zostawanie samemu (mniejsza/większa)
  • wrażliwość na hałasy i dźwięki (większa/mniejsza)
  • rytuał powitalny (typowy/zmieniony)
  • zachowania w kontakcie z innymi psami/ludźmi (prawidłowe/zmienione)
  • apetyt (zwiększony/zmniejszony)
  • sen (ilość, jakość)
  • ogólny sposób bycia/zachowanie (bardzo intuicyjny i niesamowicie niedoceniany w rozmowie z Właścicielami/opiekunami zwierząt)

Typowymi wskaźnikami bólu u psów są:
nerwowość, pobudliwość, samouszkodzenia (wylizywanie, wygryzanie), dyszenie, chodzenie w kółko, trudności w uspokojeniu się przed snem i podczas odpoczynku.

 

WSKAŹNIKI BÓLU KOTA to m.in.:

  • chęć do korzystania z przestrzeni (większa/mniejsza)
  • zapał do zabawy (większy/mniejszy)
  • czas spędzony z opiekunem (więcej/mniej)
  • zachowanie podczas witania się z opiekunem (typowe/zmienione)
  • unikanie obcych, innych zwierząt (tak/nie)
  • załamanie zachowań związanych z zachowaniem czystości (tak/nie)
  • korzystanie z drapaków (więcej/mniej)
  • zachowania pielęgnacyjne (więcej/mniej)
  • ogólny sposób bycia/zachowanie (bardzo intuicyjny i niesamowicie niedoceniany w rozmowie z Właścicielami/opiekunami zwierząt)

Typowymi wskaźnikami bólu u kotów są:
behawioralne zahamowanie (stoicki kot), samouszkodzenia (wylizywanie, wygryzanie części tułowia, ogona, tylnych kończyn).
Należy pamiętać, że koty są mistrzami ukrywania bólu.

 

SENSORYCZNY WYMIAR BÓLU

Zwierzę klasyfikuje bodziec jako ból, umie go zlokalizować, ale nie cierpi. Sensoryczny wymiar bólu jest bardzo trudny do odróżnienia od wymiaru emocjonalnego, zarówno przez opiekunów zwierząt jak i lekarzy. Zwierzę jest świadome bólu, jego doznawania, ­­­­­­­umiejscowienia, ale nie odczuwa cierpienia, tak jakby było „oddzielone” od bólu. Efekt taki uzyskują lekarze po podaniu leków opioidowych, których podawanie w celach diagnostycznych w niektórych przypadkach jest dopuszczalne.

 

EMOCJONALNY, KOGNITYWNY/POZNAWCZY WYMIAR BÓLU

Zwierzę, różne bodźce, może odbierać jako cierpienie (np. ból odczuwany w tym samym miejscu, może być inaczej rozumiany w kontekście cierpienia np. ból porodowy i ból w chorobie nowotworowej narządów rodnych). To jak pies i kot czuje się na co dzień (czyli jaki ma nastrój) i to jakie odczuwa emocje (w chwili zadziałania czynnika wywołującego ból) jest najistotniejsze w terapii behawioralnej z pacjentami którzy cierpią z powodu bólu przewlekłego. Emocje powstają w wyniku pobudzenia specyficznych systemów mózgowych.

 

Zwierzęta maja 7 podstawowych systemów emocjonalnych:

  1. poszukiwania (eksplorowania, jest bardzo wkomponowaney w zachowanie psa)
  2. zabawy (pozwala tworzyć i utrzymać więzy społeczne, zabawa jest mocnym i bardzo czułym wskaźnikiem dobrostanu, tylko zwierzęta które czują się bezpiecznie i dobrze, chcą się bawić). System poszukiwania i zabawy jest do siebie podobny, poszukują jednak zwierzęta w pojedynkę, do zabawy zawsze będzie angażowane inne zwierzę lub człowiek.
  3. opieki (typowy dla matek)
  4. pożądania (odpowiada za przyjemności, ale i frustrację, gdy obiekt pożądania jest nieosiągalny)
  5. strachu (strach jest krótkotrwałym, adaptacyjnym stanem emocjonalnym, powinien być proporcjonalny do otrzymanego, działającego bodźca, długotrwały powoduje depresję)
  6. paniki (smutku; również jest krótkotrwałym, adaptacyjnym stanem emocjonalnym, długotrwały może powodować depresję)
  7. złości (wściekłości; nieprzyjemne uczucie, którego zwierzęta unikają)

 

Często zalecenia u pacjentów leczonych przewlekle wymuszają na Właścicielach zmianę dotychczasowych nawyków związanych z pozytywnymi emocjami i doznaniami – zwłaszcza u pacjentów którzy są ograniczeni fizycznie z powodu np. urazów narządu ruchu, chorób układu krążenia. Poprzez odpowiedni trening i pracę ze zwierzęciem – zarówno umysłową (nauka komend, praca węchowa), jak i zabiegi pielęgnacyjne, które sprawiają przyjemność (dotyk w określony sposób, określonej części ciała, głaskanie, przytulanie, łaskotanie), oraz poprzez zabawę (tropienie, zapasy, stymulacja żucia)  możemy odwracać uwagę od odczuwania bólu.

Poza stosowaniem środków przeciwbólowych – których nie należy się obawiać, jeśli są prawidłowo dobrane przez lekarzy weterynarii, równie ważną rolę w leczeniu bólu, odgrywa ocena, kontrolowanie i poprawa nastroju pacjentów. Jako lekarze, właściciele, behawioryści i jako ludzie, jesteśmy zobligowani aby zapewnić wielokierunkowe zwalczanie bólu u zwierząt.

Skomentuj