Potrzeby psów

CZYLI DLACZEGO NIE TYLKO KOTY LUBIĄ SIEDZIEĆ W PUDEŁKU

Każdy z nas chce czuć się dobrze. Obszar jego komfortu psychicznego i fizycznego jest uzależniony od genów, socjalizacji, okresu młodzieńczego i późniejszych doświadczeń życiowych. Lubimy różne rzeczy, różnych ludzi, w różny sposób odpoczywamy i poprawiamy sobie nastrój. Dokładnie tak samo jest w świecie psów. Strefa komfortu naszych psów zmienia swoją wielkość w  ciągu życia.  Wyjście ze strefy komfortu BIS (=behawioralnego układu hamowania) zwane rozhamowanie (czyli zaburzeniem równowagi pomiędzy awersją i apetytem), jest wynikiem braku zaspokojenia potrzeb (frustracją) lub poczucia zagrożenia.

Ocena potrzeb i stopnia ich zaspokojenia odbywa się na podstawie obserwacji i oceny nastroju, emocji zwierzęcia, oceny sygnałów afiliacyjnych, oraz uspokajających i grożących. Opiera się na etogramie. Wymaga rzetelnej analizy rytmu dnia i życia domowników.

 BIS – BEHAWIORALNY UKŁAD HAMOWANIA

Wielkość strefy BIS jest uzależniona od wielu czynników, a poprzez odpowiednia pracę behawioralną, doświadczenia – możemy ją rozszerzyć, tak aby trudniej było wytrącić z niej naszego psa. Często strefa ta jest obrazowana jako prostokąt o różnej szerokości.

5F

Istotnym czynnikiem który wytraca psy (jak również innego gatunki) ze strefy BIS jest strach – wywoływany przez wiele bodźców, warunkujący natychmiastową reakcję na zdarzenie (prawa strona diagramów, zaznaczona na fioletowo). Wszystkie bodźce odbierane jako awersyjne – pobudzają organizm do działania poprzez uruchomienie tzw strategii 5F: pies odczuwa dyskomfort, wzrasta poziom noradrenaliny i adrenaliny, obniża się gwałtownie poziom związków odpowiedzialnych za dobre samopoczucie tj. dopamina, zwierze prezentuje jedno (lub więcej) z pięciu specyficznych zachowań: walczy, ucieka, zastyga w bezruchu, omdlewa lub „flirtuje” udając, że jest zajęte zupełnie czymś innym i właściwie to go tu nie ma : ) Wszystko po to aby wróg się oddalił, zagrożenie minęło, a zwierzę poczuło ulgę wynikająca z przeżycia.

BAS

Kiedy pies nie posiada w wystarczającej ilości tego co mieć by chciał lub powinien, aby czuć się dobrze (lewa strona diagramów, w kolorze turkusowym), dochodzi do uruchomienia BAS (behawioralnego układu aktywacyjnego). Często jest to postrzegane jako motywacja do działania lub frustracja stymulująca do działania.

Aby czuć się dobrze pies musi mieć zaspokojone tzw podstawowe potrzeby 

• jedzenia, picia
• mikcji, defekacji
• odpoczynku/snu
• poszukiwania partnerów seksualnych i reprodukcji

i potrzeby wyższe

• kontaktów socjalnych z innymi gatunkami
• kontaktów socjalnych z przedstawicielami tego samego gatunku
• kontaktu z człowiekiem
• ruchu/eksploracji
• zabaw łowieckich
• kopania
• szczekania/wokalizacji
• pieszczot/dotyku

PODSTAWOWE POTRZEBY MUSZĄ ZOSTAĆ ZASPOKOJONE W PIERWSZEJ KOLEJNOŚCI.

Jedzenie i picie ma na celu pokrycie zapotrzebowania energetycznego, oraz pokrycia zapotrzebowania na wszystkie składniki odżywcze i nie jest równoznaczne z jedzeniem dla przyjemności. Nie szukajmy więc karmy którą nasze zwierzę zje zawsze i w każdej ilości. Liczenie dziennego spożycia kcal daje nam pewność, że zwierzę ma pokryte zapotrzebowanie dobowe i nie jest przekarmiane. Zapotrzebowanie zmienia się w zależności od wieku i stopnia aktywności psa. Dla większości psów po zaspokojeniu zapotrzebowania na kcal i składniki odżywcze,znaczenie ma sam proces poszukiwania, zdobywania, żucia, a nie smak jedzenia.  Dobowa ilość przyjmowanej wody wynosi średnio około 50-60 ml/kg m.c./dobę (oczywiście przy założeniu żywienia karmą suchą, o wilgotności na poziomie 8-11%). Często podstawowe informacje dotyczące ilości, oraz rodzaju zjadanej karmy, wraz z ilością przyjmowanych płynów są niezwykle istotne w diagnostyce większości problemów zdrowotnych psów.

Potrzeba mikcji i defekacji ma kluczowe znaczenie u szczeniąt i u psów które z powodu choroby (zapalenia pęcherza, biegunki) załamują tzw. trening czystości. Psy ras małych (najczęściej psy do 10 kg) mogą nie być w stanie powstrzymywać się od wypróżniania przez okres dłuższy niż 8 godzin, dlatego zawsze należy rozważyć skorzystanie w takiej sytuacji z pomocy petsitterów, lub nauczyć podopiecznego korzystania z kuwety. W małym brzuchu poza narządami wewnętrznymi tj. wątroba, dwie nerki, śledziona, żołądek i jelita, musi znaleźć się jeszcze miejsce dla pęcherza moczowego, który w przypadku psa gabarytów JRT, ma wielkość cytryny. Zdarza się, że psy powstrzymują się od jedzenia i picia pod nieobecność właścicieli – nie zawsze jest to efekt potrzeby jedzenia  w towarzystwie, a często świadomy wybór zwierzęcia, które nie ma pewności czy będzie mogło wyjść w najbliższym okresie.

Sen i odpoczynek jest niezbędny żeby żyć. Są psy które mogą spać w każdych warunkach, są psy które potrzebują spokoju i ciszy, bo ze względu na swoją duża wrażliwość, łatwo się pobudzają. Zmiana warunków w domu – pojawienie się nowych domowników, przeprowadzka, remont, jak również choroby uniemożliwiające dłuższy spokojny sen tj. przewlekły ból, problemy kardiologiczne, choroby przewodu pokarmowego i układu moczowego, wymuszające częste wstawanie, będą wpływały na wytrącenie ze strefy BIS.

Potrzeba reprodukcji w wyraźny sposób została wyeliminowana poprzez rutynowe zabiegi kastracji. Nie zawsze jednak z behawioralnego punktu widzenia zabiegi te są wskazane. W przypadku samców testosteron jest odpowiedzialny m.in. za pewność siebie, chęć do wchodzenia w interakcje społeczne, eksplorowanie – jest potrzebny. W przypadku psów lękliwych po zabiegu kastracji mogą wystąpić lub nasilić się zachowania agresywne powodowane strachem.

POTRZEBY WYŻSZE SĄ ZASPOKAJANE DOPIERO PO ZASPOKOJENIU POTRZEB NIŻSZYCH.

Są różne dla różnych psów. Wynikają z procesu udomowienia, socjalizacji wczesnej, późnej i doświadczeń życiowych, opierają się na etogramie psa.

Nie ma możliwości aby zamieniać, lub zastępować pewne formy aktywności: border collie ma silną potrzebę zaganiania, golden retriever noszenia przedmiotów, a jack russel terier polowania. Niczym zaskakującym nie powinno być dla nas, że husky lubi ciągnąć, i nie będzie czerpał przyjemności z patrzenie na stado pasących się owiec na Połoninie Caryńskiej.

UDOMOWIENIE I ETOGRAM

Proces udomowienia psów miał swój początek 10 000 – 14 000 lat temu i z niewielkimi zmianami przetrwał do XX wieku. „Do tego czasu człowiek hodował psy głównie ze względu na to co robiły, a nie z powodu tego jak wyglądały” (Diploma in The Practical Aspects of Companion Animal Behavior and Training 2013/2014). Przez wiele lat, kolejne pokolenia psów były selekcjonowane ze względu na specyficzne dla nich wzorce zachowania doprowadzając do wyodrębnienia 4  typów: aldoscentów, psów skupionych na obiektach, psów pasących przy głowie, i psów pasących przy nodze.  (R.Coppinger, L.Coppinger – Dogs. A Startling New Understanding of Canine Origin, Behavior, and Evolution; SCRIBNER, New York, USA 2001).

Klasyfikacja wyodrębniająca typy psów została zaproponowana przez Coppingera i opiera się na modyfikacji fragmentów wilczego łańcucha łowieckiego, który niezmieniony ma następujące etapy:

TROPIENIE -> WYPATRYWANIE -> PODCHODZENIE -> POGOŃ -> CHWYCENIE-ZABICIE -> ROZSZARPANIE -> ZJEDZENIE

Początkowo człowiek prowadził nieświadomą selekcję, nastawioną na osobniki wykazujące cechy młodzieńcze (chęć do zabawy, brak zachowań drapieżnych typowych dla dorosłych wilków tj. rozszarpywanie obiektu pogoni), z czasem utrwalając specyficzne cechy charakteru, które wykorzystywał  w realizacji codziennych obowiązków i prac. Psy dobrze wykonujące powierzone zadania tj. odstraszanie drapieżników, przynoszenie zdobyczy, miały większą możliwość przekazania swoich genów poprzez dostęp do pożywienia i bezpieczeństwo wynikające z obecności człowieka. Określone cechy charakteru  były związane ze zmianą w fenotypie, wyglądzie (doświadczenie przeprowadzone pod koniec lat 50 XIX wieku przez dr Dmitrija Bielajewa), m.in kształtem głowy, długością twarzoczaszki, wielkością i ułożeniem uszu, ale wygląd nie odgrywał znaczącej roli w procesie domestykacji. Jednak im mniej wygląd psa dorosłego odbiegał od wyglądu szczenięcia, tym słabiej przejawiały się sekwencje łowieckie związane z chwytaniem i rozszarpywaniem. Typ psa jest wiec uzależniony od jego genów i to co przez tysiące lat było utrwalane, nie może być zmienione w ciągu kolejnych 50. Rosną nasze oczekiwania względem zachowania się psów w środowisku do którego nie miały czasu zdążyć się przystosować, a brak możliwości ich prezentowania  wywołuje silną frustrację.

Etogram psa to opis określonych dla danego zwierzęcia zachowań, który znacząco różni się u poszczególnych typów psów. Oceny tych zachowań dokonuje się zawsze indywidualnie, a ich niedobór lub nadmiar jest traktowany jako problem behawioralny. Każdy pies prezentuje je w typowy dla siebie sposób, a prezentowanie ich jest potrzebą i warunkuje pozostanie w strefie BIS

	TYP ZACHOWANIA	PRZYKŁADY
1	afiliacyjne	tworzenie i utrzymywanie więzi pomiędzy człowiekiem i psem
2	apetytywne	zdobywanie i spożycie pokarmu, jego chowanie, ukrywanie
3	epimeletyczne	wylizywanie i karmienia
4	poszukiwanie opieki	obskakiwanie, lizanie ust, domaganie się pieszczot, lizanie rąk i twarzy, ocieranie się
5	rywalizacyjne	marszczenie kufy, stawanie nad rywalem, piloerekcja, podnoszenie uszu i ogona, kąsanie, gryzienie, kłapanie zębami
6	zabawa	oparta na rywalizacji: podgryzanie, chwytania za ubrania, obskakiwaniezwiązana z popędem łowieckim: pogoń za przedmiotem, rozszarpywanie, „dopadanie”związana z popędem seksualnym: wspinanie, kopulowanie, obejmowanie kończynamispołeczna: pogoń i ucieczka, ukłon zabawowy, zapasyindywidualna: noszenie i podrzucanie zabawek, turlanie, tarzanie, pogoń i chwytanie
7	łowieckie	węszenie, tropienie, obserwacja, sekwencja łowiecka
8	szukanie schronienia	ugniatanie i rozgrzebywanie, leżenie w określonej pozycji, zwijanie się w kłębek, kręcenie przed położeniem
9	znaczenie moczem	przyjmowanie pozycji, „przykrywanie” innych zapachów własnym moczem, drapanie, rozkopywanie
10	seksualne	lizanie i obwąchiwanie ust, uszu, okolicy krocza i genitaliów, wspinanie się, „naprzykrzanie”, kłapanie zębami wywołane zapachem suk, włóczenie, znakowanie zapachem, pozycje typowe dla kopulacji i połączenia

U większości psów potrzeba wykonywania poszczególnych sekwencji łańcucha łowieckiego (np. zaganiania, aportowania, ciągnięcia) typowych dla danego typu psa jest duża, a brak możliwości jej manifestowania wywołuje silną frustrację (BAS). Dodatkowo, oczekiwania społeczeństwa nastawione na „właściwe” postępowanie, niejednokrotnie sprzeczne z etogramem psa, mogą nasilać agresję, spowodowaną rozhamowaniem. Możliwość prezentowania naturalnych (uwarunkowanych genetycznie i utrwalanych przez tysiące lat) zachowań warunkuje „pozostanie w pudełku”, czyli pozostanie w stanie rozluźnienia z zachowaniem czujności – czego wszystkim nam życzę : )